„A ja ci powiadam, że ty jesteś Piotr, i na tej opoce zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne nie przemogą go”1.
Przynajmniej od czasów papieża Leona I (V wiek n.e.) tekst ten był używany przez rzymskich katolików na poparcie twierdzenia, że Chrystus uczynił Piotra głową Kościoła, Piotr był pierwszym biskupem Rzymu, a papież jako jego następca jest przez Boga wyznaczonym przywódcą Kościoła chrześcijańskiego. Jeśli Jezus nie powiedział Piotrowi, że Kościół chrześcijański będzie zbudowany na nim, to co właściwie powiedział?
Historyczny kontekst
Jezus wypowiedział tę zapowiedź wobec Piotra, kiedy wraz ze swoimi uczniami przebywali w regionie Cezarei Filipowej. Pan zapytał wtedy uczniów, za kogo uważają Go ludzie. Odpowiedzieli, że ludzie mają Go za Jana Chrzciciela, Eliasza, Jeremiasza lub innego z proroków. Wtedy Jezus zadał im bezpośrednie pytanie: „A wy za kogo mnie uważacie?”2. Piotr odpowiedział równie bezpośrednio: „Tyś jest Chrystus, Syn Boga żywego”3. Jezus pobłogosławił Piotra za tę odpowiedź, zapewniając, że udzielił jej dzięki temu, iż prawda ta została mu objawiona przez niebiańskiego Ojca. Następnie Jezus wypowiedział słowa zapisane w studiowanym przez nas wersecie.
Gra słów
Aby zrozumieć ten werset, musimy zauważyć, że zawiera on grę słów, swoistą zagadkę słowną, a także nawiązuje do słów wypowiedzianych wcześniej. Najpierw rozważmy zagadkę. Imię Piotr to greckie słowo petros. Jednak w wersecie tym występuje jeszcze podobne greckie słowo — petra, które oznacza skałę4. Zatem gra słów jest następująca: „Ty jesteś Piotr (petros), a na tej skale (petra) zbuduję mój Kościół”. Ale czym jest petra, na której Jezus zbudował Kościół?
Znaczenie słowa „petra”
Słowo petra jest użyte piętnaście razy w Nowym Testamencie. Wielce pouczające jest to, jak Jezus i pisarze Nowego Testamentu używali tego słowa. Petra oznacza skałę dostatecznie mocną, by nawet podczas burzy utrzymała dom zbudowany na niej5. Słowo to zostało użyte w sprawozdaniu trzęsienia ziemi i pękania skał w chwili śmierci Jezusa6 oraz w opisie grobowca, w którym Pan spoczywał przez trzy dni7. Nazwano nim także skalisty grunt, na którym nie było dość gleby, by ziarna mogły wydać plon8. Jest to także słowo, którego użyto w wyrażeniu „skała potknięcia”, o którą mieli się potknąć Izraelici nieprzyjmujący Jezusa jako Mesjasza9. Tym słowem nazwana też została skała, z której Izraelici pili na pustyni10, jak również fundament Kościoła11. Słowo to jest użyte paralelnie z „górami” i odnosi się do miejsca, w którym bezbożni będą usiłowali się schować podczas powtórnego przyjścia Chrystusa, prosząc, by skały upadły na nich i zakryły ich przed gniewem Branka12.
Kilka cech słowa petra jawi się jako oczywiste na podstawie tego krótkiego przeglądu jego użycia w Nowym Testamencie. W dosłownym znaczeniu petra z reguły odnosi się do dużych i stabilnych bloków skalnych, które są w stanie utrzymać znaczny ciężar albo stanowią część góry (jak w przypadku grobowca Pańskiego, pękających skał czy gór i skał w Księdze Apokalipsy).
Jednak sporo przypadków użycia słowa petra ma znaczenie symboliczne. W tych przypadkach słowo to oznacza coś innego. W przypowieści o glebie Jezus użył różnych rodzajów gruntu jako symboli różnych rodzajów ludzi i ich postaw wobec ewangelii13. Inne symboliczne zastosowania tego słowa obejmują między innymi dom zbudowany na skale14, skałę potknięcia, kamień węgielny15 i duchową skałę, z której Izraelici pili na pustyni16. Wszystkie one są odnoszone do Chrystusa przez autorów Nowego Testamentu.
Symboliczne użycie słowa „petra”
Ewangelia Mateusza 16,18 to przypadek, w którym Jezus używa słowa petra w znaczeniu symbolicznym, gdyż jest dość jasne, że nie mówi o dużej skalnej podstawie, na której zamierza zbudować jakąś fizyczną strukturę kościelną. Pytanie brzmi: co oznacza wspomniany symbol? Zastosowana tu gra słów i nawiązania do poprzedniej wypowiedzi pomagają nam zinterpretować znaczenie tego słowa. Petros i petra to formy męska i żeńska tego samego słowa. Choć Jezus przypuszczalnie wypowiadał te słowa w języku aramejskim, a słowo to w obu przypadkach byłoby to samo — kefa, Mateusz podkreśla różnicę w języku greckim, by jednoznacznie wyjaśnić, co Jezus miał na myśli. Odpowiadając Piotrowi, Jezus powiedział: „Ty jesteś Piotrem (petros), a na tej Skale (petra) zbuduję mój Kościół”. Czy miał On na myśli to, że Piotr jest skałą, na której zbudowany będzie Kościół? Takie znaczenie tego zdania jest wysoce nieprawdopodobne z dwóch powodów. Po pierwsze, Piotr został pokonany przez szatana niemal natychmiast po swoim wyznaniu, o czym czytamy już w wersie 16.(17), a następnie gdy trzykrotnie wyparł się Jezusa podczas Jego procesu18. Gdyby to Piotr miał być petra, to słowa Jezusa o jego niezłomności należałoby uznać za daleko przesadzone. Jezus musiał więc na nowo powołać Piotra i powierzyć mu służbę w Kościele19. Po drugie, fakt, że to nie Piotr jest skałą, znajduje oparcie w trzech innych zastosowaniach słowa petra w Nowym Testamencie, za każdym razem odnoszących się do Chrystusa, jak zauważyliśmy wcześniej. Ciekawe, że także sam Piotr, używając symbolu skały (petra), wiąże ten symbol z Jezusem, a nie ze sobą20.
Ponadto należy zauważyć, że w Starym Testamencie słowo „skała” jest często metaforycznie używane w odniesieniu do Boga: „Skałę, która cię zrodziła, zaniedbałeś, zapomniałeś Boga, który cię w boleściach na świat wydał”21. „Pan żyje, błogosławiona jest opoka moja, wywyższony niech będzie Bóg, skała zbawienia mojego!”22. „Pan skałą i twierdzą moją, i wybawieniem moim, Bóg mój opoką moją, na której polegam”23. „Boś Ty skałą moją i twierdzą moją”24.
Podsumowanie
Gdyby Kościół chrześcijański był zbudowany na którymś z uczniów albo jedynie na ludzkim wyznaniu wiary, bylibyśmy skazani na Kościół, którego fundament jest obarczony wszystkimi trudnościami i nieścisłościami wynikającymi z ludzkiej natury nacechowanej zawodnością, grzesznością i słabością. Wizja i przeznaczenie Kościoła sięgałyby wówczas jedynie do poziomu ludzkiej wyobraźni. Jednak w rzeczywistości jest inaczej. Kościół jest bowiem zbudowany na Jezusie Chrystusie. Jego łaska i przebaczenie wyrażone w Jego ofierze na krzyżu są podstawą istnienia Kościoła. Kapłaństwo Jezusa jest zapewnieniem statusu Kościoła przed Bogiem, a obietnica powtórnego przyjścia Jezusa jest wizją przeznaczenia Kościoła.
Tom Shepherd Znaki Czasu 08-2016
1 Mt 16,18. 2 Mt 16,15. 3 Mt 16,16. 4 Zob. F.W. Danker, A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, wyd. III, Chicago 2000, hasło: petra. 5 Zob. Mt 7,24, 25; Łk 6,48. 6 Zob. Mt 27,51. 7 Zob. Mt 27,60; Mk 15,46. 8 Zob. Łk 8,6.13. 9 Zob. Rz 9,33; 1 P 2,8. 10 Zob. 1 Kor 10,4. 11 Zob. 1 P 2,7. 12Zob. Ap 6,15-16. 13 Zob. Łk 8,4-8. 14 Zob. Mt 7,24-27; Łk 6,47-49. 15 Zob. Rz 9,33, 1 P 2,7-8. 16 Zob. 1 Kor 10,4. 17 Zob. Mt 16,23. 18 Zob. Mt 27,69-75. 19 Zob. J 21. 20Zob. 1 P 2,7-8. 21 Pwt 32,18. 22 2 Sm 22,47. 23 Ps 18,3. 24 Ps 31,4.
[Artykuł jest rozdziałem książki pt. Interpretując Pismo Święte. Biblia w pytaniach i odpowiedziach, red. Gerhard Pfandl, Wydawnictwo „Znaki Czasu”, Warszawa 2015. Książka do nabycia w: www.sklep.znakiczasu.pl. W książce rozdział ten został zatytułowany: „Czy Piotr jest skałą, na której Jezus zbudował Kościół?”].